W naszych jelitach znajduje się do 2 kg drobnoustrojów. Wśród nich da się wyróżnić co najmniej tysiąc poszczególnych gatunków bakterii, na które składa się ponad 3 mln genów. Co więcej, dwie trzecie mikrobiomu jelitowego jest unikalne dla każdego człowieka. To, jak ostatecznie się on kształtuje, zależy przede wszystkim od stosowanej diety oraz prowadzonego stylu życia.

Zyskujemy coraz większą świadomość na temat tego, że bakterie znajdujące się w naszych jelitach odgrywają istotną rolę w trawieniu. Jeśli żołądek i jelito cienkie nie są w stanie do końca strawić spożytych pokarmów, żywią się nimi drobnoustroje jelitowe. Ponadto, wspomagają one produkcję niektórych witamin, takich jak witamina B i witamina K. Te z kolei odgrywają znaczącą rolę w funkcjonowaniu układu odpornościowego.

Badacze w coraz większym stopniu pracują nad tym, aby dowiedzieć się więcej o wpływie mikrobiomu jelit na zdrowie człowieka. Najczęściej weryfikowano, w jaki sposób mikroflora jelitowa wpływa na ryzyko otyłości oraz innych chorób metabolicznych. Jednak z biegiem lat odkrywamy coraz więcej powiązań między florą bakteryjną jelit a ogólnym stanem zdrowia człowieka.

Jak przebiega rozwój mikrobiomu jelitowego?

Wielu naukowców uznaje przewód pokarmowy płodu za środowisko sterylne, choć jest to nadal temat dyskusyjny. Możemy jednak z całą pewnością stwierdzić, że właściwy rozwój mikroflory jelitowej rozpoczyna się dopiero po urodzeniu. Znaczący wpływ ma wówczas mleko matki, ale również mikroorganizmy znajdujące się w środowisku otaczającym dziecko.

Im bardziej różnorodny mikrobiom jelit, tym lepiej dla naszego zdrowia. Jego skład zmienia się w ciągu całego naszego życia – w zależności od czynników, z którymi się stykamy. Może być to jedzenie, które spożywamy, ale również powietrze, którym oddychamy. Niektóre badania sugerują również, że na część mikrobiomu mają wpływ uwarunkowania genetyczne. W jednym z badań wykazano, że trzymiesięczne niemowlęta z uboższą florą bakteryjną jelit w wieku dwunastu miesięcy gorzej tolerowały spożywanie pokarmów takich, jak jajka, mleko oraz orzeszki ziemne. Może to zatem sugerować, że ubogi mikrobiom jelitowy w wieku wczesnodziecięcym odpowiada za alergie pokarmowe.

Otyłość

Coraz więcej badań wskazuje na związek pomiędzy mikrobiomem jelitowym a przyrostem masy ciała. Niektórzy naukowcy sugerują, że bakterie obecne w naszych jelitach mogą wpływać na podatność poszczególnych osób na przyrost masy ciała. Badanie przeprowadzone przez naukowców z Uniwersytetu Cornell wykazało, że pewien szczep bakterii o nazwie Christensenella występuje częściej u osób o niskiej masie ciała – wpływ na jego obecność w dużej mierze mają geny. Po wprowadzeniu wspomnianego szczepu bakterii do jelit myszy odnotowano spadek masy ciała gryzoni.

Inne badanie opublikowane w 2012 roku w czasopiśmie Journal of Proteome Research sugeruje, że brak bakterii w jelicie grubym może prowadzić do otyłości poprzez spowolnienie aktywności brązowego tłuszczu, który chroni przed przyrostem masy ciała. Kolejny eksperyment dotyczył przeszczepienia mikrobiomu od osób z nadwagą do jelit osób o prawidłowej wadze. Po pewnym czasie od zabiegu biorcy zaczęli tyć.

Nowotwory

W ostatnich latach naukowcy coraz częściej biorą pod lupę związek pomiędzy bakteriami jelitowymi a nowotworami. W badaniu z 2013 roku opublikowanym w czasopiśmie The Journal of Cancer Research amerykańscy naukowcy stwierdzili odkrycie określonych bakterii w jelitach o nazwie Lactobacillus johnsonii, które mogą predysponować do rozwoju chłoniaka oraz raka białych krwinek.

Kolejne badanie z 2013 roku wykazało, że tzw. helikobakterie powodują raka żołądka oraz wrzody dwunastnicy poprzez dezaktywację części układu odpornościowego zaangażowanego w zarządzanie stanami zapalnymi. W wielu przypadkach powiązano również dysbiozę jelit z rozwojem raka jelita grubego. Mikrobiom jelitowy może być też ważny dla poprawy skuteczności leczenia raka. Immunoterapia oraz chemioterapia okazały się bardziej skuteczne u gryzoni ze zdrową florą bakteryjną jelit.  

Zdrowie psychiczne

Niewiele osób zdaje sobie z tego sprawę, ale stan zdrowia naszych jelit ma także znaczący wpływ na nasze samopoczucie psychiczne. Według Amerykańskiego Stowarzyszenia Psychologów bakterie jelitowe wytwarzają szereg neurohormonów, które mózg wykorzystuje do regulacji procesów fizjologicznych i umysłowych, w tym pamięci, uczenia się i nastroju. Przykładowo 95% zasobów serotoniny pochodzi właśnie z jelit.

Mając na uwadze wyżej wymienione informacje, nic dziwnego, że osoby borykające się z zaburzeniami psychicznymi, takimi jak depresja lub napady lękowe, często posiadają jednocześnie zaburzenia odżywiania. Wielu pacjentów jednoznacznie przyznaje, że pierwsze objawy depresji i niepokoju pojawiły się równolegle z dolegliwościami trawiennymi. Badanie opublikowane w 2014 roku wykazało nawet, że prebiotyki, czyli węglowodany pobudzające zdrowe bakterie w jelitach, mogą skutecznie zmniejszać stres i niepokój. Osoby otrzymujące prebiotyki rzadziej zwracały uwagę na negatywne bodźce i posiadały niższy poziom kortyzolu, tzw. hormonu stresu.

Autyzm

Za główne przyczyny autyzmu uznano czynniki genetyczne oraz środowiskowe, jednak naukowcy coraz częściej przyglądają się również roli bakterii jelitowych w rozwoju tej choroby. W 2013 roku badanie przeprowadzone przez naukowców z Uniwersytetu Stanowego w Arizonie wykazało, że dzieci z autyzmem posiadały niższy poziom trzech rodzajów bakterii jelitowych: Prevotella, Coprococcus i Veilonellaceae w porównaniu z dziećmi zdrowymi. Udowodniono również, że stężenia określonych substancji chemicznych wytwarzanych przez te bakterie jelitowe również się różniły.

Doprowadziło to do powstania hipotezy, że drobnoustroje jelitowe odgrywają istotną rolę dla naszego mózgu, mogąc również zakłócać jego prawidłowe funkcjonowanie. Dalsze wnioski na temat zależności pomiędzy bakteriami jelitowymi a autyzmem to badanie z 2013 roku, które opublikowano w czasopiśmie Cell. Wykazano w nim, że bakterie ze szczepu Bacteroides osłabiły objawy autyzmu u myszy.

Chociaż większość ludzi zdaje sobie sprawę z tego, że należy odpowiednio obchodzić z produktami spożywczymi pochodzenia zwierzęcego, znacznie mniejszą uwagę przykładamy do mycia owoców i warzyw. Warto zatem zdawać sobie sprawę z tego, że one również mogą przenosić szkodliwe dla zdrowia zarazki.

Amerykańska Agencja Żywności i Leków (FDA) szacuje, że każdego roku około 48 mln ludzi choruje z powodu spożycia skażonej żywności. W ostatnich latach szczególnie nasiliły się zakażenia bakteriami, które występują na melonach, sałacie, pomidorach i szpinaku. Spożywający je ludzie, którzy uprzednio nie umyli owoców lub warzyw, często chorują na tyle poważnie, że wymagają hospitalizacji.

Niezależnie od tego, czy dany owoc lub warzywo chcemy spożyć na surowo, czy też go ugotować, najpierw powinniśmy dokładnie go umyć. Pozbywamy się w ten sposób dwóch głównych zagrożeń: bakterii oraz pestycydów (mogą one znajdować się np. na ogórkach, cebuli, groszku czy szparagach). Najczęściej występujące bakterie to przede wszystkim Salmonella, E. coli oraz Listeria monocytogenes.

Na negatywne skutki spożycia niemytej żywności w szczególności narażone są:

• dzieci poniżej 5. roku życia,
• kobiety w ciąży,
• osoby powyżej 65. roku życia,
• osoby z osłabionym układem odpornościowym.

Najczęstsze symptomy chorobowe to:

• skurcze żołądka,
• biegunka,
• wymioty,
• ból głowy,
• ból mięśni.

Zakażenie bakteryjne Listeria monocytogenes powoduje dodatkowo:

• sztywność karku,
• splątanie myśli,
• utratę wagi,
• drgawki.

Podstawowe zalecenia dotyczące właściwej higieny spożywania owoców i warzyw to przede wszystkim:

• mycie rąk przed i po przygotowaniu posiłku,
• odcinanie i wyrzucanie uszkodzonych elementów owoców i warzyw,
• mycie warzyw i owoców przed ich obraniem,
• mycie owoców i warzyw wyłącznie przy użyciu wody,
• osuszanie warzyw i owoców po myciu za pomocą czystego ręcznika,
• stosowanie osobnej deski do krojenia surowego mięsa,
• usuwanie zewnętrznych liści kapusty i sałaty,
• świeże, łatwopsujące się produkty należy przechowywać w lodówce w temperaturze poniżej 4 stopni Celsjusza

Nie jest konieczne mycie tych pokarmów, które zostały oznaczone na opakowaniu jako umyte.

Po raz pierwszy zbadano, czy niezwykle silna substancja psychodeliczna – ayahuasca, może załagodzić symptomy depresji oraz myśli samobójcze. Niezwykły napar od wieków używany jest przez szamanów w całej Amazonii.

Choć badania są obecnie na wczesnym etapie, już pierwsze odkrycia są niezwykle obiecujące. Naukowcy doszli do wniosku, że ayahuasca wykazuje potencjał jako środek terapeutyczny w leczeniu depresji.

Ayahuasca to gorzko-brązowy płyn otrzymywany przez gotowanie liści rośliny o nazwie chacruna (Psychotria viridis) z winoroślą ayahuasca (Banisteriopsis caapi). Winorośl ayahuasca zawiera N, N-dimetylotryptaminę (DMT) – psychoaktywną substancję chemiczną, która występuje w wielu roślinach i jest naturalnie wytwarzana przez ludzkie ciało. Jednak DMT jest zazwyczaj niszczone przez enzymy w jelitach. Aby pokonać tę barierę, do naparu dodaje się roślinę, która blokuje te enzymy i umożliwia DMT dotarcie do mózgu.

Te psychodeliczne efekty były wykorzystywane przez rdzennych mieszkańców Ameryki Południowej od stuleci do kontaktu ze światem duchowym, jednak ostatnio zainteresowały ludzi szukających duchowego oświecenia i efektów terapeutycznych. Coraz więcej badań akademickich pokazuje, że ayahuasca może być stosowana wraz z innymi metodami leczenia lęku i depresji. Pierwsze próby pokazują również, że może być niezwykle skuteczna w walce z uzależnieniem od kokainy i opiatów.

W ramach nowego badania międzynarodowy zespół naukowców kierowany przez Ryerson University w Kanadzie podał 14 osobom z depresją oporną na leczenie pojedynczą dawkę ayahuaski, podczas gdy kolejne 15 osób otrzymało placebo. Po jednym dniu, dwóch dniach i siedmiu dniach poproszono ich o opisanie swojego stanu psychicznego.

Autorzy badania przeanalizowali kwestionariusze i odkryli, że osoby, które przyjęły napar miały mniej myśli samobójczych oraz wykazywali generalnie lepsze samopoczucie w stosunku do grupy kontrolnej. Badacze podkreślają jednak, że próbie poddano niewielką liczbę osób, a pacjenci sami zgłaszali swoje samopoczucie, co może nie być miarodajne.

Mimo to, naukowcy pokładają duże nadzieje w leczeniu chorób psychicznych oraz uzależnień za pomocą psychodelików. Kolejne próby obejmujące większą ilość osób są obecnie kolejnym celem badaczy z Ryerson University, podczas gdy obecne wyniki mogą posłużyć za bazę dla kolejnych badań na całym świecie.

Ból głowy może stanowić nieprzyjemną dolegliwość, zwłaszcza jeśli jego obecność uniemożliwia nam normalne wypoczywanie. Szczególnie dotkliwie odczuwamy ból głowy w nocy, gdy staramy się zasnąć. Wówczas może być to bardzo niepokojące doświadczenie, dlatego warto znać najczęstsze przyczyny bólu głowy w nocy, a także wiedzieć, jak można im zapobiec.

Śródsenny ból głowy

Tak zwanego śródsennego bólu głowy doświadcza niewiele ludzi. Najczęściej występuje on u osób powyżej 50. roku życia, choć może dotyczyć także młodszych. Śródsenny ból głowy charakteryzuje się silnym, kłującym uczuciem w głowie i najczęściej odczuwają je kobiety. Co ciekawe, w niektórych przypadkach ból ustępuje, jeśli dana osoba sypia w ciągu dnia.

Śródsenny ból głowy zwykle występuje więcej niż 10 razy w miesiącu i zazwyczaj odczuwamy go o podobnej godzinie, dlatego czasem nazywa się go także „budzikiem”. Najczęściej osoby zmagające się z śródsennym bólem głowy budzą się między godziną 1 a 3 w nocy.

Silny, pulsujący śródsenny ból występuje po jednej lub po obu stronach głowy i trwa od 15 minut do nawet 4 godzin. Podczas epizodu zwiększa się wrażliwość na światło oraz dźwięk, mogą także łzawić oczy, zatyka się nos lub pojawiają się mdłości.

W wielu przypadkach do leczenia śródsennego bólu głowy włącza się leki na bazie substancji takich, jak melatonina, flunaryzyna, indometacyna czy węglan litu. Można także spróbować picia kawy, ponieważ kofeina łagodzi ból, nie utrudniając w tym przypadku zasypiania.

Klasterowy ból głowy

W odróżnieniu od śródsennego bólu głowy klasterowy ból głowy pojawia się nie tylko w nocy, ale także w ciągu całego dnia. W sumie epizody bólu występują od jednego do nawet ośmiu razy dziennie i mogą trwać od 15 minut do 3 godzin. Klasterowy ból głowy jest uważany za jeden z najsilniejszych rodzajów bólu głowy. Zwykle skupia się on z jednej strony głowy i obejmuje obszar oka oraz skroni.

Jeśli klasterowy ból głowy pojawi się w nocy, zwykle obudzimy się 1-2 godziny po zaśnięciu. Zdaniem naukowców najczęstszą przyczyną takiego stanu są predyspozycje genetyczne. Klasterowego bólu głowy najczęściej doświadczają mężczyźni powyżej 20. roku życia, szczególnie jeśli palą papierosy. Dodatkowe predyspozycje do klasterowego bólu głowy to:

• spożycie alkoholu,
• wdychanie oparów farby lub rozpuszczalniku,
• wysiłek fizyczny,
• wysoka temperatura.

Klasterowemu bólowi głowi mogą towarzyszyć także inne dolegliwości. Najczęściej jest to katar, łzawiące oczy, potliwość, niepokój oraz pobudzenie.

Osoby odczuwające klasterowy ból głowy powinny zadbać o lepsze dotlenienie. Można w tym celu stosować maskę tlenową, co opóźni lub zatrzyma ból. Popularnym lekiem stosowanym przy tej dolegliwości jest także Sumatryptan w formie zastrzyku, tabletek lub aerozolu. Należy jednak pamiętać, że oba rozwiązania mają jedynie działanie objawowe.

Napięciowy ból głowy

Ten rodzaj bólu głowy najczęściej występuje z powodu stresu, napiętych mięśni oraz przemęczenia. Stres doświadczany w ciągu dnia kumuluje się w nocy, gdy zaczyna boleć nas głowa. Zwykle pojawia się wtedy tępy ból oraz uczucie ściskania po obu stronach głowy. Mogą boleć nas także mięśnie twarzy, karku, ramion oraz pleców. Zwykle ból utrzymuje się od 20 minut do nawet 2 godzin.

Do złagodzenia napięciowego bólu głowy wystarczą konwencjonalne leki przeciwbólowe, które są dostępne bez recepty. Do złagodzenia napięcia warto zastosować także ciepły kompres, aby rozluźnić napięte mięśnie.

Migrena

Silny ból głowy w postaci migreny najczęściej dotyka ludzi o poranku – ok. 50% epizodów występuje między godziną 4 a 9 rano. Wynika to z faktu, że leki przeciwbólowe zażywane przez osoby zmagające się z migrenami przestają działać po ok. 4-8 godzinach.

Objawy charakterystyczne dla migreny to przede wszystkim umiarkowany lub silny ból głowy, a także nudności, wymioty, zwiększona wrażliwość na światło i dźwięk oraz zaburzenia widzenia (migające światła i rozbłyski).

Obecnie nie ma skutecznego leku na migrenę, dlatego leczy się ją przede wszystkim objawowo za pomocą leków przeciwbólowych. Badania dowodzą jednak, że epizodom migreny zapobiegać mogą różnego rodzaju techniki relaksacyjne oraz aktywność fizyczna.

Diagnoza

W przypadku częstych i trudnych do uzasadnienia bólów głowy należy zasięgnąć porady lekarskiej. Być może konieczna będzie diagnostyka obrazowa mózgu, która pozwoli wykluczyć guza mózgu. Lekarz powinien przeprowadzić dodatkowo badanie fizykalne, szczegółowo analizując historię chorobową pacjenta. Ostateczna metoda leczenia będzie dostosowana do zdiagnozowanego rodzaju bólu głowy, a zatem przede wszystkim do przyczyn, które go wywołują.   

Możemy zapobiegać nocnym bólom głowy lub zmniejszyć ich nasilenie, jeśli zadbamy o właściwą higienę snu. Pomoże w tym wyznaczenie regularnej pory kładzenia się spać oraz pobudki. Najzdrowszy dla organizmu czas snu wynosi od 7 do 8 godzin. Przed snem należy unikać kofeiny (chyba że stosujemy ją w celach terapeutycznych), palenia wyrobów tytoniowych oraz spożywania alkoholu.